Publikacje

• 1: Jidyszland. Nowe przestrzenie
• 2: Jidyszowy numer „Kwartalnika Historii Żydów”

1 - Jidyszland. Nowe przestrzenie

Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma we współpracy z Polskim Towarzystwem Studiów Jidyszystycznych uruchomił serię wydawniczą Jidyszland, w której są prezentowane najcenniejsze pod względem artystycznym i poznawczym utwory literatury pięknej powstałej w języku jidysz na ziemiach polskich. Seria obejmie też ważne opracowania poświęcone kulturze jidysz. Jako tom pierwszy ukazała się monografia prof. Nathana Cohena Książki, pisarze i gazety – żydowskie życie kulturalne w Warszawie w latach 1918-1942.

Do tej pory ukazały się:

Tom I: Nathan Cohen „Książki, pisarze, gazety. Żydowskie życie literackie w Warszawie w latach 1918-1942”

Pierwszą książką ze współtworzonej wraz z Żydowskim Instytutem Historycznym serii „Jidyszland”, jest praca Nathana Cohena, profesora w katedrze Studiów Jidyszystycznych Uniwersytetu Bar-Ilana w Izraelu pt. Książki, pisarze, gazety. Żydowskie życie literackie w Warszawie w latach 1918-1942. Zainteresowania naukowe Autora skupiają się wokół historii kultury Żydów Europy Środkowo-Wschodniej w wiekach XIX i XX oraz dwudziestowiecznej literatury jidysz. 

O książce:  W dwudziestoleciu międzywojennym Warszawa stała się jednym z najważniejszych ośrodków żydowskiego życia literackiego w Europie Środkowo-Wschodniej. Tworzyli go coraz liczniej sprowadzający się do miasta pisarze, dziennikarze i działacze kulturalni, którzy nie tylko rozwijali twórczość we wszystkich trzech językach lokalnej społeczności żydowskiej: w jidysz, po hebrajsku i po polsku, ale także zabierali głos w sprawach dla niej najistotniejszych. Sercem tej różnorodnej działalności był Literatn-Farajn, Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich z siedzibą przy Tłomackiem 13 – we wspomnieniach opisany barwnie m.in. przez Isaaca Bashevisa Singera i Zusmana Segałowicza. Książka odkrywa przed polskim czytelnikiem mało znany świat żydowskiej literatury i prasy, jakże ważny dla uzyskania pełnego obrazu bogatej kultury istniejącej w Polsce do czasu Zagłady.

Nathan Cohen „Książki, pisarze, gazety. Żydowskie życie literackie w Warszawie w latach 1918-1942”

Tom II: „Siedem ksiąg”. Wspomnienia Glikl z Hameln

II tomem z serii wydawniczej „Jidyszland” (współtworzonej przez Żydowski Instytut Historyczny oraz PTSJ) są wspomnienia legendarnej Glikl z Hameln. Ich przekładu z języka jidysz podjęła się Anna Rutkowski, zaś redaktorką naukową tomu jest Anna Jakimyszyn- Gadocha. Biografię autorki przybliża Joanna Degler: „Glikl urodziła się w 1645 r. w Hamburgu. Gdy miała czternaście lat, została wydana za mąż za bogatego jubilera – Chaima z Hameln, któremu urodziła dwanaścioro dzieci. Owdowiała w wieku czterdziestu czterech lat i zmuszona do utrzymywania rodziny, zajęła się handlem. Jednocześnie po śmierci męża popadła w depresję i trapiona bezsennością postanowiła spisywać nocami swoje dzieje, przede wszystkim z myślą o dzieciach, dla których pragnęła upamiętnić życie ich ojca. Swoje siedmiotomowe dzieło zaczęła pisać w 1691 a skończyła w 1719 r. Mamy w nim nie tylko barwny portret jej postaci, lecz również obraz epoki, w której żyła. Glikl opisuje zdarzenia rodzinne: narodziny dzieci, wesela, pogrzeby, życie handlowe miasta, pisze o wojnie, piratach, żołnierzach, epidemiach czy wreszcie nadziejach, jakie ożyły w narodzie żydowskim wraz z pojawieniem się Sabataja Cwi. Ze wspomnień wyłania się obraz kobiety silnej i przedsiębiorczej. Pierwsze wydanie drukiem opracowane przez Dawida Kaufmanna ukazało się w 1896 roku we Frankfurcie nad Menem. W 1910 r. czołowa żydowsko-austriacka feministka – Berta Pappenheim (która portretowała się w przebraniu za Glikl) przetłumaczyła wspomnienia na język niemiecki. Teraz w końcu będziemy mieli ten skarb literatury jidysz dostępny w polskim tłumaczeniu”. Dodatkowe informacje na temat Serii „Jidyszland” oraz autorki wspomnień można także odnaleźć na stronie ŻIH: https://bit.ly/3DVULd7 

„Siedem ksiąg”. Wspomnienia Glikl z Hameln

Tom III: „Jidyszland. Nowe przestrzenie”

Tom prezentujący aktualny stan badań polskiej jidyszystyki.

Polska, obok USA i Izraela, stała się ważnym centrum badań jidyszystycznych, co właściwie nie powinno dziwić, jako że stanowi naturalne terytorium Jidyszlandu. Z drugiej jednak strony, rozwój ten jest swoistym fenomenem, zważywszy na wieloletnie zaniedbania w tej dziedzinie i odejście pokolenia badaczy urodzonych przed wojną, dla którego jidysz był językiem ojczystym.

Fragment Przedmowy: Po blisko piętnastu latach od ukazania się antologii Jidyszland – polskie przestrzenie, konstytuującej na nowo jidyszystykę w Polsce, naukowcy – związani głównie z Polskim Towarzystwem Studiów Jidyszystycznych – podjęli trud przedstawienia aktualnego stanu badań w kluczowych obszarach tematycznych. Zawarte w tomie prace współczesnych badaczy – starszego i młodszego pokolenia – porządkują dotychczasowe dokonania, a jednocześnie proponują świeże ujęcia, wykorzystanie nowych źródeł i innowacyjnych metodologii. Zredagowany przez Monikę Adamczyk-Garbowską, Joannę Degler i Magdalenę Rutę tom to obszerny interdyscyplinarny zbiór artykułów, dla których ramę problemową stanowi – wielorako rozumiana – obecność języka jidysz. Dwudziestu ośmiu autorów ujmuje tę obecność w rozmaitych perspektywach: historycznej i współczesnej, metodologicznej i osobistej, literaturoznawczej, kulturoznawczej, przekładoznawczej, historiograficznej czy lingwistycznej. Tytuł stanowi nawiązanie do wydanego w 2008 roku przez Ewę Geller i Monikę Polit pionierskiego tomu Jidyszland – polskie przestrzenie, w którym kluczem porządkującym była traktowana metaforycznie kategoria przestrzeni. [Fragment  recenzji prof. dr hab. Eugenii Prokop-Janiec] Książka ukazała się w cyklu JIDYSZLAND przygotowanym przez Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma i Polskie Towarzystwo Studiów Jidyszystycznych. 

[Opis pochodzi ze strony Wydawnictwa Żydowski Instytut Historyczny]

Tom IV: „Chasydzka maszyna parowa i inne opowiadania. Antologia prozy jidysz (XVI-XIX wiek)” 

Redaktorka tomu: dr Karolina Szymaniak

Chasydzka maszyna parowa to antologia prozy jidysz prezentująca utwory zarówno literatury dawnej, jak i współczesnej, w tym teksty już znane czytelnikom oraz nowe niepublikowane dotychczas przekłady. Tak duży przedział czasowy pozwala przedstawić ciągłość i ewolucję literatury jidysz, uwzględnienie zaś utworów nowszych – pokazać, że literatura jidysz nie kończy się wraz z Zagładą. Zaprezentowanemu wyborowi prozy jidysz autorstwa twórców i twórczyń – stanowiącemu propozycję wyboru kanonicznego – towarzyszą krótkie, syntetyczne teksty wprowadzające czytelnika w historię literatury jidysz poszczególnych epok.

Pomyślcie, skąd biorą się te wszystkie maszyny? Od kogo nauczyli się ci niegodziwcy, ci filozofowie, że dym ma taką siłę popychania ciężarów? Ha? Skąd? Najpewniej od cadyka, oby żył! Codziennie to oglądacie, a niczego nie dostrzegliście! Oj, wstyd i sromota! Czy nie oglądacie fajki cadyka codziennie podczas zbierania kwitlech? Ha? No, głupcy! Przecież to pierwsza maszyna parowa na świecie, z pomocą której cadyk transportuje grzeszne dusze, modlitwy i prośby prosto do nieba, i z powrotem! Z pomocą tej siły wznosi nowe światy i niszczy je, potrafi odmienić naturę! Fajka to poczta pomiędzy nim a archaniołem Michałem! To telegraf pomiędzy nim a Świętym, niech będzie błogosławiony – jest wszystkim i wszystko jest w niej!… No, czego się dziwicie, głupcy, że dym potrafi pchnąć tysiące pudów materii? Widzicie przecież, że unosi rzeczy duchowe do wyższego świata, że ta siła wypełnia świat! Tak, tak, braciszkowie! To za sprawą fajki cadyka powstały te tysiące maszyn parowych, głupotą byłoby łamać sobie nad nimi głowę!… – Słowa Szolema Szachny wszystkich nas oszołomiły.  

Fragment utworu Chasydzka maszyna parowa Icchaka Joela Lineckiego. Źródło powyższego tekstu.

„Chasydzka maszyna parowa i inne opowiadania. Antologia prozy jidysz (XVI-XIX wiek)”.

2 - Jidyszowy numer „Kwartalnika Historii Żydów”

W trzecim numerze z 2024 r. „Kwartalnika Historii Żydów” znalazły się artykuły dotyczące badań jidyszowych, bazujące na wystąpieniach wygłoszonych podczas III Interdyscyplinarnej Konferencji PTSJ. Redaktorkami sekcji specjalnej „W kręgu polskiej jidyszystyki” były Joanna Degler i Magdalena Ruta.